BAZA ĈEĤA

KONVERSACIO

BAZA ĈEĤA

KONVERSACIO

Enkonduko 6

Pri la ĉeĥa lingvo 8

Prononco 9

Salutoj, jes, ne 11

Trafiko, vojaĝado 13

Kalkulado 14

Horoj, tagoj, monatoj 16

Mono, aĉetado 19

Poŝto, telefonado 20

Hotelo 22

Restoracio, tipaj ĉeĥaj manĝoj 23

Trinkado, manĝado 25

Urbo 26

Arkitekturo 27

Kulturo 28

Familio 30

La libreto, kiun vi ĵus enmanigis, estas daŭrigo de nia serio por eksterlandanoj, kiuj volas ĝis iu grado konatiĝi kun la ĉeĥa lingvo. Post la Esperanta-ĉeĥa vortaro de la aŭtoroj K. Kraft kaj M. Malovec sekvis Gramatiko de la ĉeĥa lingvo de M. Malovec, kiu fakte estis celanta la eksterlandanojn, kiuj aĉetis la vortaron, ke la baza superrigardo pri la ĉeĥa gramatiko helpu al ili orientiĝi dum uzado de la vortaro.

Ĉi tiu libreto kompletigas la du antaŭajn eldonaĵojn, sed ĝi estas ankaŭ uzebla memstare. Temas pri baza ĉeĥa konversacio, kiu helpu al uzantoj aktive kompreniĝi kun ĉeĥoj dum siaj vizitoj en Ĉeĥio. Nek ĝi do estas sistema lernolibro de la ĉeĥa, tamen ĝi povas tre bone utili, ĉar la aŭtoroj uzis siajn multjarajn spertojn (M. Malovec kiel aŭtoro de Gramatiko de Esperanto, Gramatiko de la ĉeĥa kaj kunaŭtoro de Esperanta-ĉeĥa vortaro, S. Chrdlová kiel ĉemetoda instruistino ne nur de Esperanto, sed ankaŭ de la ĉeĥa al eksterlandanoj kaj kunverkistino de lernolibro de Esperanto por ĉeĥoj) kaj elektis ĝuste tiajn esprimojn kaj frazojn, kiuj estas plej ofte renkontataj dum multflankaj konversacioj.

La unuaj du lecionoj ne estas nekonataj al tiuj, kiuj jam posedas la Gramatikon de la ĉeĥa lingvo. En la unua oni denove (kvankam de iom alia rigardo) ekscios koncize pri la ĉeĥa lingvo, sed la dua (Prononco) estas tute identa kun la teksto en la Gramatiko. Estas tial, ke ni ne devigu ĉiujn, kiuj volas uzi nur la konversacion, aĉeti ankaŭ alian libron. Kaj sen klarigo de prononco ne eblas ja konversacii. Mi esperas, ke la legantoj, kiuj posedas la Gramatikon, pardonos al ni, ke ili aĉetis nun duan fojon la saman ĉapitron.

Mi esperas, ke vi helpe de ĉi tiu modesta libreto havos ŝancon pli rekte komuniki kun ĉeĥoj kaj tial pli intenzive ĝui la restadon en Ĉeĥio.

Petr Chrdle

La ĉeĥa lingvo apartenas al la slava branĉo de la hindeŭropa lingva familio.

Ĝi estas lingvo fleksia, uzanta 7 deklinaciajn kazojn kaj tri gramatikajn genrojn (vira, ina, neŭtra). La gramatika genro ne estas natura kiel en Esperanto, tial necesas lerni ĉe ĉiu substantivo, al kiu genro ĝi apartenas. La ĉeĥa ne posedas artikolojn, nek la difinan, nek la nedifinan, nur ĉe emfazo oni uzas pronomojn (tiu, iu). Deklinaciataj estas ankaŭ adjektivoj, pronomoj kaj numeraloj.

Verboj havas nur tri tempojn (preterito, prezenco, futuro), sed preskaŭ por ĉiu signifo ekzistas du verboj (verbaj duopoj), el kiuj unu esprimas la agon en ĝia daŭro kaj la alia en ĝia rezulto. Ekz. preni = brát/vzít, aĉeti = koupit/kupovat, telefoni = telefonovat/zatelefonovat, skribi = psát/napsat: psal dopis li estis skribanta leteron (ne estas certe, ĉu li finskribis ĝin), napsal dopis li skribis leteron (komplete, la letero estas finita). Negativon esprimas la vorteto ne, sed skribata prefikse: nepsal dopis li ne estis skribanta leteron, nenapsal dopis li ne skribis leteron.

Por deklinaciado kaj konjugaciado ekzistas multaj modeloj kaj esceptoj, tial la ĉeĥa estas relative tre malfacila.

Danke al akuzativo ĝi ne havas firme ligitan vortordon, kies ŝanĝado povas reliefigi aŭ malemfazi frazelementojn laŭ deziro de la parolanto.

a) á é í ó ú vokaloj prononcataj pli longe ol la samaj vokaloj sen streketo. La streketo ne signas akcenton, kiu estas ĉiam sur la unua silabo, dum longaj povas esti ankaŭ silaboj senakcentaj. Longeco povas ŝanĝi signifon de vortoj (dráha fervojo, drahá kara, multekosta). y, ý estas elparolataj same kiel i, í (la plej ofta ortografia stumbligilo de ĉeĥaj infanoj), ů (deveninta de uo) estas prononcata same longe kiel ú: být esti, bít bati, útok atako, dolů malsupren. En la ĉeĥa oftas la diftongo ou = oŭ, en fremdvortoj ankaŭ au = aŭ: mouka faruno; jedou ili veturas; auto aŭto(mobilo); pauza paŭzo. Silaboformaj konsonantoj r, l povas krei silabojn ŝajne sen vokaloj (en la realo ili funkcias kiel veraj vokaloj, kun kiuj ili havas tre similan artikulacion): krk [kr k] kolo, vlk [vl k] lupo, mlha [du silaboj: ml -ha] nebulo, brzo [br -zo] baldaŭ.

b) č = ĉ; ch = ĥ; š = ŝ; ž = ĵ; x = ks, kz; ř = rŝ, rĵ (kiel unu sono): čokoláda ĉokolado; chameleon ĥameleono; šakal ŝakalo; žurnál ĵurnalo; experiment eksperimento; exekuce ekzekuto, ekzekucio; kalendář [kalendárŝ] kalendaro; řeka [rĵeka] rivero. Al la voĉaj konsonantoj b d g h v z ž apartenas ankaŭ voĉa prononco de x [kz] kaj de ř [rĵ], al la senvoĉaj konsonantoj p t k ch f s š apartenas ankaŭ senvoĉa prononco de x [ks] kaj de ř [rŝ]. Fine de silaboj eĉ voĉaj konsonantoj estas prononcataj senvoĉe: hrob [hrop] tombo, hrad [hrat] burgo, kruh [kruĥ] cirklo, keř [kerŝ] arbedo. Okazas ankaŭ asimiliĝo kun sekva konsonanto: podchod [potĥot] subpasejo; kdo [gdo] kiu; včera [fĉera] hieraŭ ktp.

c) ď ť ň estas molaj konsonantoj prononcataj proksimume kiel dj, tj, nj, sed ĝi devas ĉiam esti unu sono (kiel ĉe la hispana ń aŭ franca gn en cognac, d'Artagnan; dum ĉe la malmolaj konsonantoj d, t, n la langopinto nur ektuŝas la suprajn dentojn, ĉe ď, ť, ň ĝi premiĝas al la dentoj pli forte): káď kuvo, lať lato, laň cervino, ňadra mamoj, brusto, ďábel diablo, ťukat frapeti. La moliga signo ( ) ne estas uzata, se sekvas la vokalo i, kiu moligas aŭtomate: di, ti, ni legu ďi, ťi, ňi, diference de dy, ty, ny, kiujn oni prononcas sen moligo. Simile se sekvas la vokalo e, ĝi transprenas la moligan signon: dě, tě, ně prononcu ďe, ťe, ňe. La silabon mě oni elparolas mňe: v domě [v domňe] en la domo, měsíc [mňesíc] monato. La ortografio malgraŭ la sama prononco povas distingi diferencajn signifojn: mě [mňe] min (de mi, pri mi), mně [mňe] al mi. La vokalo ě estas uzata ankaŭ en la silaboj bě pě vě prononcataj bje pje vje: běhat [bjehat] kuradi, opět [opjet] denove, věk [vjek] aĝo. Ankaŭ ili povas distingi signifojn: oběd [objet] tagmanĝo, objet [objet] ĉirkaŭveturi, vědu [vjedu] sciencon, vjedu [vjedu] mi enveturos.

d) La akcento estas ĉiam sur la unua silabo, ne grave, ĉu la silabo estas longa aŭ mallonga. Male, longaj povas esti eĉ senakcentaj silaboj: kamarád kamarado, amiko. Prepozicio kunfandiĝas kun la sekvanta substantivo en unu prononcan blokon kaj tial ĝi transprenas la akcenton: se mnou [legu: semnou] kun mi; na stole [nastole] sur la tablo.

Nenio okazis. Nic se nestalo.

Vi estas tre afabla. Jste velmi laskav(a).

Mi volonte prezentus al vi sinjoron, sinjorinon...

Permesu, ke mi prezentu min...

Dovolte, abych se představil(a)...

Mi estas fremdulo. Jsem cizinec.

Pardonu, mi petas, mi serĉas...

Kiel vi nomiĝas? Jak se jmenujete?

Mi ĝojas, ke mi ekkonas vin.

Mi nomiĝas ... Jmenuji se...

De kie vi estas? Odkud jste?

Mi loĝas en.. Bydlím v ...

Skribu tion al mi, mi petas. Napište mi to,prosím.

trajno vlak

metroo metro

tramo tramvaj

buso autobus

taksio taxi, taxík

labortago pracovní den

festotago svátek

enirejo vchod, vstup

elirejo východ, výstup

Finu la eliradon kaj eniradon, la pordo fermiĝas.

Kontrolo de veturbiletoj, mi petas.

Kontrola (revize) jízdenek, prosím.

Veturbileton al Prago, Vieno...

Jízdenku do Prahy, do Vídně...

Kiom ĝi kostas? Kolik to stojí?

Mi volas aĉeti sidlokon, kuŝlokon, liton, ekspresan suplementon.

Rapidtrajno forveturas de la dua kajo.

Pardonu, ĉu la loko estas libera?

Je to místo volné, prosím?

Kie staras taksioj? Kde tu stojí taxíky?

1 jeden, jedna, jedno první, prvý

4 čtyři (štyry) čtvrtý

6 šest šestý

7 sedm (sedum) sedmý

8 osm (osum) osmý

10 deset desátý

11 jedenáct jedenáctý

12 dvanáct dvanáctý

15 patnáct patnáctý

16 šestnáct šestnáctý

17 sedmnáct (sedumnást) sedmnáctý

19 devatenáct devatenáctý

20 dvacet dvacátý

21 dvacet jedna dvacátý první

22 dvacet dva dvacátý druhý

50 padesát padesátý

60 šedesát šedesátý

70 sedmdest (sedumdesát) sedmdesátý

90 devadesát devadesátý

100 sto stý

600 šest set šestistý

700 sedm set sedmistý

800 osm set osmistý

1 000 tisíc tisící

2 000 dva tisíce dvoutisící

20 000 dvacet tisíc dvacetitisící

1 000 000 milión milióntý

Rimarko: en la ĉeĥa lingvo post numeraloj 1 - 4 estas uzata nominativo, ekde 5 uziĝas genitivo de pluralo, ekz.: unu biero = jedno pivo, kvar bieroj = čtyři piva, kvin bieroj = pět piv (laŭvorte: kvin da bieroj). Ĉar ankaŭ la numeraloj sto (cent) kaj tisíc (mil) havas substantivan formon, ili akceptas genitivon:

Unu kafon, mi petas! Jednu kávu, prosím!

Du /tri, kvar/ kafojn, mi petas!

Kioma horo estas? Kolik je hodin?

Estas la unua horo. Je jedna hodina.

Estas la kvina horo. Je pět hodin.

Estas kvarono post la dek-unua.

Estas duono post la dek-unua.

Estas kvarono antaŭ la dek-dua.

sekundo vteřina, sekunda

minuto minuta

horo hodina

tago den

mateno ráno, jitro

antaŭtagmezo dopoledne

tagmezo poledne

posttagmezo odpoledne

nokto noc

mardo úterý

vendredo pátek

sabato sobota

Kiam? Kdy?

Mi venos lunde, marde, merkrede, ĵaŭde, vendrede, sabate, dimanĉe, ĉiutage, morgaŭ vespere.

Post dek minutoj, post du tagoj, post unu monato.

januaro leden

februaro únor

aprilo duben

julio červenec

aŭgusto srpen

novembro listopad

decembro prosinec

semajno týden

jaro rok

printempo jaro

somero léto

aŭtuno podzim

vintro zima

jarcento století

krono koruna

helero halíř

1 krono = 100 heleroj

centkrona noto stokoruna

milkrona noto tisícikoruna

Kie mi povas aĉeti...? Kde mohu koupit ...?

Ĉu vi povas afable montri al mi...

Můžete mi, prosím, ukázat...

Ĉi tion mi prenos. Tohle si vezmu.

Ĉu mi rajtas pagi per kreditkarto?

Mohu platit kreditní kartou?

Ĉu vi povas ŝanĝi al mi milkronan bankbileton?

laktovendejo mlékárna, mléko

viandovendejo masna, maso

frukto-legomvendejo ovoce-zelenina

restoracio restaurace

gastejo hospoda, pohostinství

bierejo pivnice

vinejo vinárna

librovendejo knihkupectví, knihy

ŝuvendejo obuv

poŝto pošta

telefono telefon

telegrafo telegraf

telegramo telegram

letero dopis

poŝtmarko poštovní známka

bildkarto pohlednice

pakaĵo balík

sendaĵo zásilka

Mi volas sendi leteron registrite (aerpoŝte).

Mi bezonas poŝtmarkon por la bildkarto.

Kie mi povas aĉeti telefonkarton?

Kde mohu koupit telefonní kartu?

Kiom kostas telefono al ...

Kolik stojí telefon do ...

Mi bezonas telefoni al Londono.

Bonvolu prunti al mi telefonlibron.

Pollando Polsko

Rusio Rusko

Francio Francie

Finlando Finsko

Svedio Švédsko

Nederlando Nizozemí

Danio Dánsko

Usono USA, Spojené státy

Japanio Japonsko

Koreio Korea

Ĉu vi havas liberan ĉambron? Máte volný pokoj?

Mi havas ĉe vi rezervitan ĉambron.

Mám u vás rezervovaný pokoj.

Mi deziras dulitan ĉambron kun banĉambro (kun duŝo).

Ĉu la prezo de la ĉambro inkluzivas matenmanĝon?

Kiam oni servas matenmanĝon?

Ĉu en la ĉambro estas telefono/monŝranko/harsekigilo? Je na pokoji telefon/trezor/fén na vlasy?

Ĉu estas saŭno en la hotelo? Je v hotelu sauna?

Kie mi povas parki mian aŭton?

Kde mohu zaparkovat auto?

Ni petas tablon por kvar personoj.

Prosíme stůl pro čtyři (osoby).

Malvarma antaŭmanĝo: Praga ŝinko kun kukumo kaj butero, kokida salato.

Varma antaŭmanĝo: Miksitaj ovoj kun cepo, panrostaĵo kun ĉampinjona ŝmiraĵo.

Supoj: Cepa supo, ajla supo, terpoma supo, buljono kun hepataj buletoj.

Senviandaj manĝajoj: Fritita florbrasiko (fromaĝo) kun terpomoj, terpomaj patkukoj.

Mi dezirus ĉeĥan specialaĵon: cepan supon, porkaĵon kun brasiko kaj farunbuloj.

Svíčková estas bovidaĵo kun legoma saŭco kun kremo kaj farunbuloj.

Fruktaj farunbuloj estas tre bongustaj.

Kion vi prenos por trinki? Co si dáte k pití?

Ni prenos botelon da vino. Dáme si láhev vína.

Mi volas gustumi kukon kun dolĉa kazeo aŭ palaĉinkon.

Sinjoro ĉefkelnero, mi pagos. Pane vrchní, zaplatím.

Estas kutimo doni trinkmonon (proksim. 5%).

Je zvykem dávat spropitné.

TRINKADO, MANĜADO

akvo voda

mineralakvo minerální voda

limonado limonáda

lakto mléko

kafo káva

kakao, ĉokolado kakao

pano chléb, chleba

bulko houska, rohlík

torto dort

dolĉaĵo sladkost, zákusek

glaciaĵo zmrzlina

viando: porka, bova, bovida, kokido, fiŝo

maso: vepřové, hovězí, telecí, kuře, ryba

ŝinko, salamo, cervelasoj šunka, salám, párky

manĝilaro: kulero, tranĉilo, forko; telero, glaso

příbor: lžíce, nůž, vidlička; talíř, sklenice

placo, strato náměstí, ulice

sinjoroj, damoj páni, dámy

Mi vojeraris, bv. montri al mi vojon al la hotelo, (al poŝtoficejo, al stacidomo)

historiaj konstruaĵoj: muregoj, katedralo, preĝejo, urbodomo kun astronomia turhorloĝo

interesaĵoj en la ĉefa urbo: Praga kastelo kun konstruaĵoj en romanika, gotika, renesanca kaj baroka stiloj, ŝtona ponto kaj gotikaj turoj

Mi volas trarigardi ĉiujn memoraĵojn.

Belvedero (somera palaco de reĝino Anna)

katedralo de st. Nikolao chrám sv. Mikuláše

Mi akompanos amikinon en teatron.

Mi bezonas rezervigi du biletojn.

Mi volas lokon sur balkono meze de vico.

Kiu aktoras ĉefan rolon?

Kiu estas reĝisoro?

Komenco de la prezentado estas je la oka vespere.

Tio estas arto de aktoro kaj filmo kaj muziko.

Nigra teatro ekestis en Prago jam en sesdekaj jaroj.

Mi ŝatas vizitadi muzeojn kaj galeriojn.

En monaĥejo de st. Georgo estas ekspozicio de Malnova Ĉeĥa arto.

Mi ŝatas simfonian muzikon.

Mi volas aŭdi orgenan koncerton en katedralo de st. Vito.

Kinejo Iluzion prezentas nur ĉeĥajn filmojn.

Nun ni prezentas dokumentan filmon.

Filmfestivaloj okazadas en banurbo Karlovy Vary. Filmové festivaly se konají v lázních Karlovy Vary.

FAMILIO

familio rodina

filo, filino syn, dcera

frato, fratino bratr, sestra

gefratoj sourozenci

bofrato, bofratino švagr, švagrová

bebo, suĉinfano miminko, kojenec

knabo chlapec, hoch, kluk