Jam de la 17-a de septembro 1945 funkciis regulaj Esperanto-disaŭdigoj, kiujn enkondukis Radio Praha sur la mezlongaj ondoj laŭ iniciato de Adolf Malík. La ĉiutagaj mallongondaj elsendoj estis inaŭguritaj per prelegoj de Malík kaj Kamarýt la 24-an de septembro 1945.
La unua postmilita regula kongreso de la Asocio okazis en Prago la 20-an de januaro 1946. Ĉeestis 105 personoj el 23 lokoj. La kongreso decidis eldonadi Asocian organon kun nova titolo Esperantista kaj liveradi ĝin al ĉiuj membroj por la jara kotizo 70 Kčs. La gazeton redaktis Kamarýt.
Serĉi novon ejon por la oficejo de la Asocio estis tasko malfacila. Fine ni sukcesis trovi butikon kaj unu ĉambron luitan de samideano Tomáš Balda en la centro de la ĉefurbo (Praha II, strato Malá Štěpánská n-ro 7), kie nia oficejo eklaboris nur en majo 1948. Tie eklaboris Tomáš Balda kiel nia profesia oficisto. Baldaŭ aperis bezono de plua laboranto. La edzino de Tomáš Balda, Marie, akceptis la postenon. Tio daŭris ĝis nia nova likvidiĝo.
En la jaroj 1946 kaj 1947 estis ĝeneralaj sekretarioj Emil Zavadil kaj post li Bohumil Paleček. Unu post la alia rezignis. Ili ne prezentis al si, ke funkcio en la komitato de la Asocio postulas tre altan valoron laboran kompense al la gloro el la funkcio eliranta. Ankaŭ tiu ĉi detalo ilustru la gradon de danko, kiun meritas la kunlaborantoj ĉiam.
De la jaro 1948 ĝis 1952 (likvido de la Asocio) ĝenerala sekretario estis Jaroslav Mařík.
Post la oficiala rekono pri la jura kontinueco de sia ekzisto ankaŭ dum 1939-1945 la Asocio rericevis sian librovendejan koncesion, gravan por la ekonomia vivo de la organizaĵo. Tamen ne estis rericevita la libroeldona koncesio.
Fine de la jaro 1945 EAĈSR havis 766 membrojn. En 1949 ĝi havis jam 3955 kaj la Slovaka Esperanto Societo (SES) 750 organizitajn membrojn, sume ĉirkaŭ 4700 en nia lando. La Klubo en Praha en 1949 havis 511 kotizantajn membrojn (rekordo).
Inter 1945 kaj 1952 ekzistis en nia lando 150 lokaj grupoj kaj rondetoj kun aŭ sen organiza interligiĝo kun EAĈSR, kvankam ne ĉiuj dum la tuta periodo.
En 1950 estis en 98 lokoj de la ĉeĥa landparto organizita agado de esperantistoj: 58 filioj de EAĈSR kaj memstaraj kluboj, 30 rondetoj kaj Esperanto-fakoj ĉe sindikataj kultur-kluboj plus 10 interes-rondetoj en lernejoj, en la slovaka landparto 12 lokaj grupoj kaj 2 gimnaziaj studrondoj - sume en 112 lokoj en unu jaro. Ĝi estis elokventa fakto pruvanta vivantecon de la movado en nia lando.
Ĉeĥoslovakio atingis la plej altan nombron de komitatanoj en UEA el ĉiuj ceteraj landoj: kvar. Ili estis J. Mařík, F. Pytloun, E. V. Tvarožek kaj J. Vondroušek.
Bone ekfunkciis la nove kreita sistemo de regionoj perantoj de la Asocio. En la propagando estis farita grava laboro, i. a. per publikaj paroladoj, gazetaro, flugfolioj kaj per praktika servo. La Asocio akiris bonan ekonomian bazon.
Kelkajn jarojn post 1945 la Asocia sidejo troviĝis ĉe la oferema kaj laborema samideano František Slavík en Praha XIX (Dejvice). En la strato Malá Štěpánská la Asocio ekposedis duĉambran oficejon kun tuttaga deĵoro de du salajrataj oficistoj (geedzoj Balda) kaj parte salajrataj librotenisto kaj redaktoro.
Ĝiaj du kongresoj post 1945, en Liberec (1949), patronita de la ministro V. Kopecký, kaj en Brno (1950), estis imponaj manifestacioj. Bone funkciis la Instituto de Esperanto-Servo [vidu 4.4.]. La ministerio por informado havis Esperantan subsekcion kun deĵoranto A. Malík, en 1949 la dua ĝia laboranto fariĝis M. Lukáš.
La Asocia gazeto Esperantista (1951, n-ro 3) resumis la situacion: "Milo da kongresanoj en Brno, sep mil afiŝoj pri tiu kongreso, 440 kursanoj en ĉiujaraj kvar someraj Esperanto-lernejoj, kelkcent partoprenantoj en 13 regionaj kunvenoj, pli ol dumil esperantistoj vojaĝintaj en jaro 1950 por eksterklubaj entreprenoj. Tio estas fakto elokvente pruvanta vivantecon de la movado." L. K. (Ludoviko Kökény) en Budapeŝta "Hungaro vivo" (1969, n-ro 1, p. 26) rezonas: "Mi - kiel historiisto de Esperanto - bone memoras, ke antaŭ dudek jaro Ĉeĥoslovakio estis la plej forta bazo de Esperanto en la tuta mondo." - (A. d. 1. red.)
La aperado de "Esperantisto Slovaka" estis neregula, en 1946 aperis nur du kajeroj. Tial en 1947 ĝi transiris al Trenčín, kie ĝin eldonadis Ján Lamačka. Li redaktis ĝin kune kun E. V. Tvarožek. Jam fine de 1947 estis en Martin fondita "Slovaka Esperanto-Instituto", kiu celis unuavice eldonan agadon. Ĝi do transprenis eldonadon ankaŭ de "Esperantisto Slovaka" ĝis la fino de 1951, sub la redakto de E. V. Tvarožek kaj d-ro L. Izák.
La movado promesplene evoluis, la eldona agado estis rimarkinda, novaj grupoj formiĝis, la membro-nombro de SES kreskis ĝis 665 en 1948. La 1-a Slovakia Esperanto-kongreso okazis en Martin (1947-97-12/13) - 130 partoprenintoj), la 2-a en Koŝice (1948-0S-21/23 - 250 partoprenintoj), la 3-a en Bratislava (1949-07-30/0S-0l - 300 partoprenintoj). Merite de Ján Lamačka ekestis en Trenčín la unua Esperanto-muzeo en Ĉeĥoslovakio (1950-05-21).
Kiam ekestis utile adaptiĝi al aliaj tutŝtataj organizaĵoj, oni povis uzi la statuton de la antaŭmilita Asocio kaj SES en 1950 eniris en EAĈSR kiel Slovakia sekcio, konservante komplete sian aŭtonomecon, eĉ la nomon, tamen estante regula parto de la unueca tutŝtata organizaĵo.
Post la dua mondmilito en Ĉeĥoslovakio agis du esperantistaj organizaĵoj: EAĈSR agade ampleksanta la tutan ŝtaton kaj SES agade etendanta sin nur en Slovakio. La statuto de SES estis aprobita de la komisiitejo por internaj aferoj en Bratislava (1946-04-24) per la dekreto 14 599/6-III/3-1946. La konvencio farita en Brno (1946-10-28) inter reprezentantoj de ĉeĥaj kaj slovakaj esperantistoj taskis, ke por Slovakio restu SES kaj la tiama EAĈSR fariĝu Ĉeĥa Esperanto-Asocio por la ĉeĥaj landoj kaj ili kune formu novan EAĈSR, kiu estu tegmenta organizo. La ĝenerala kunveno de SES en 1947 akceptis la konvencion, iom poste, nur en la 7-a kongreso de EAĈSR (Liberec, 1949-06-4/6), en la ĝenerala kunveno de EAĈSR estis la konvencio akceptita ankaŭ, sed jure ĝi ne ekvalidis. La kongreso ne pritraktis la koncernan statut-ŝanĝon de EAĈSR, kiu estis jure necesa por validigi la menciitan konvencion - (A. d. l. red.)
4.2. SLOVAKA ESPERANTO SOCIETO
Post la liberigo slovakaj semideanoj kreis proprajn instituciojn. Komence de la jaro 1946 Ernesto Váňa en Žilina aperigis la gazeton "Esperantisto Slovaka" kaj la 5-an de majo 1946 estis fondita "Slovaka Esperanto Societo" - SES (Slovenské esperantské sdruzenie), kun la sidejo en Bratislava. La unua prezidanto fariĝis Pavel Rosa. Ĝia organiza fako en Trenčín eldonadis por la Societo la oficialan bultenon "Informoj de SES".